Przysłowie

Łac.proverbium lub adagium zdanie utrwalone w tradycji oralnej,bezpośrednio lub metaforycznie wyrażające myśl o charakterze ogólnym,ale odnoszącą się do określonej sytuacji życiowej.Nauką o przysłowiach jest przysłowioznawstwo,rozpadające się na paremiografię,tj.zbieranie przysłów,oraz paremiologię,tj.ich analizę historyczno-kulturową.

Historia

Do języka polskiego termin"przysłowie"wprowadził Andrzej Maksymilian Fredro("Przysłowia mów potocznych"1658 r.)jako przekład łacińskiego"proverbium".W staropolszczyźnie przysłowia określano także terminem"przypowieść".Termin"porzekadło",także używany dawniej na określenie przysłowia,obecnie jest przy tym znaczeniu przestarzały.Pierwszy zbiór przysłów polskich"Proverbiorum Polonicorum"skompilował po łacinie i po polsku w Lubczy w 1618 r.Salomon Rysiński.

Cechy gatunkowe

Przysłowie jest bardzo swoistym gatunkiem literackim,stojącym na pograniczu literatury i języka potocznego.Przybiera postać stwierdzenia lub pouczenia,przeważnie jednozdaniowego.Bardzo często zbudowane jest na zasadzie paralelizmu(wprowadzenia dwóch wypowiedzi analogicznych,podpadających pod wspólny schemat)lub kontrastu znaczeniowego i składniowego np."Jak Kuba Bogu,tak Bóg Kubie".Częste w przysłowiach są rymy wewnętrzne,np."W marcu jak w garncu".Inną cechą formalną przysłowia jest jego alegoryczność.Podwójny sens przysłów polega na tym,że operują one konkretnymi sytuacjami i wyobrażeniami,dotyczą jednak relacji ogólnych i wyrażają ogólne pojęcia.Cechą tematyczną przysłów jest ich sens moralny przysłowia są bowiem z reguły przestrogami,nakazami,zakazami i pouczeniami.Wyróżnikiem gatunkowym przysłowia jest także jego powtarzalność przysłowia znane są powszechnie lub przynajmniej bardzo szeroko na danym obszarze kulturowym,szerzą się drogą przekazu ustnego,występują przez całe wieki,a czasem nawet tysiąclecia,nierzadko w bardzo odległych od siebie regionach świata.

Przysłowia a porzekadła i zwroty przysłowiowe

Od przysłów należy odróżnić zwroty przysłowiowe oraz porzekadła.Zwroty przysłowiowe są podobne do przysłów,a niekiedy stanowią ich skróty,nie mają jednak formy zdania np."kuty na cztery nogi".Porzekadła we współczesnym znaczeniu to krótkie,nawykowe powiedzonka,np."panie dzieju".